In de beleidswereld is onlangs een nieuw probleem gesignaleerd: inclusief geld. Uit analyses van De Nederlandsche Bank (DNB) blijkt namelijk dat door het toenemend gebruik van pinbetalingen vooral senioren en mensen met een beperking in hun functioneren worden belemmerd[i]. Voor hen moet het daarom mogelijk blijven met contant geld te betalen. Bovendien is contant geld een wettig betaalmiddel. Op basis van die analyses heeft DNB daarom het initiatief genomen een convenant af te sluiten met banken, ondernemersorganisaties met toonbankinstellingen (zoals horeca en detailhandel), chartale dienstverleners en consumentenvertegenwoordigers.
Aan zowel de analyses als aan het convenant ontbreekt nogal wat. Er wordt weliswaar de laatste jaren steeds meer gebruik gemaakt van pinbetalingen, maar de conclusie dat vooral ouderen en gehandicapten contante betalingen prefereren is discutabel. Ook jongeren maken relatief veel gebruik van contant geld. Datzelfde geldt voor mensen met een laag inkomen (minder dan € 23.400 per jaar). Bovendien kun je uit de trendanalyse niet opmaken dat de dalende trend van contante betalingen zich onbeperkt zal voortzetten.
De analyse schenkt geen aandacht aan een belangrijke oorzaak van het toenemend aantal pinbetalingen. Dat is namelijk niet alleen het gevolg van digitalisering. Een belangrijke niet vermelde oorzaak is dat het bankwezen contant betalen steeds verder ontmoedigt. Het wordt steeds moeilijker om contant geld op te nemen omdat het aantal geldautomaten afneemt; in tien jaar tijd met 40 procent. Volgens het convenant moet binnen 5 km een geldautomaat bereikbaar zijn. Aan kleingeld is bijna helemaal niet te komen omdat je vrijwel nergens wisselautomaten aantreft. Bankfilialen worden steeds schaarser. In tien jaar is het aantal bankfilialen met 75% afgenomen. Ze hebben geen kasfunctie meer en verwijzen daarvoor naar winkels die ook niet staan te trappelen om deze functie van banken over te nemen. Pikant is dat in de periode dat het convenant werd voorbereid de meeste pinautomaten al geen 10-eurobiljetten meer afgaven. Wel staat in het convenant dat Geldmaat in Nederland 200 geldautomaten zal handhaven waar 5-eurobiljetten kunnen worden opgenomen. Een belangrijke oorzaak van de groei van het aantal pinbetalingen, ligt dus bij het bankwezen zelf.
Volgens DNB zal de digitalisering van het geldwezen niet stoppen. Kunstmatige intelligentie maakt bijvoorbeeld nog veel mogelijk. Het convenant is dan ook slechts voor vijf jaar afgesloten. DNB maakt zich er vooral zorgen over dat op termijn geen contant geld meer nodig is, of dat dit misschien zelfs niet meer zal bestaan. Dan raakt ze haar rol van uitgever van chartaal geld kwijt. Om toch een belangrijke rol te blijven spelen in het geldverkeer overweegt de Europese Centrale Bank daarom zelf een digitale munt uit te geven. We kunnen dan een bankrekening openen bij DNB. Het spreekt vanzelf dat de private banken daarmee niet gelukkig zijn. Er is nog een gevaar dat DNB in haar analyse noemt: de verspreiding van cryptomunten. Centrale banken hebben daarop geen invloed en kunnen, indien die verspreiding substantieel wordt, er niet meer voor zorgen dat de geldhoeveelheid parallel loopt met de economische ontwikkeling. En dat kan als nadeel hebben dat het monetaire beleid, thans de basis van het economisch beleid in de Europese Unie, niet meer zal werken en dus tot inflatie kan leiden. DNB schrijft ook nog dat cryptomunten een negatief effect hebben op de economie omdat ze een geliefd speculatiemiddel zijn en dat het gebruik ervan gepaard gaat met een gigantisch gebruik van elektriciteit.
De conclusie is simpel. Contant geld, en vooral muntgeld, zal altijd beschikbaar moeten zijn voor iedereen, ook al wordt het steeds aantrekkelijker om te pinnen. Dat kan door particulieren banken daartoe te verplichten of zo nodig opnieuw overheidsbanken op te richten, zoals we die jaren geleden hadden. Wat betreft de cryptomunten zou DNB binnen de Europese Centrale Bank moeten pleiten voor een verbod. Nu de omvang ervan nog te overzien is, moet niet worden gewacht tot het moment dat bijvoorbeeld de bitcoin in het economisch verkeer door iedereen als betaalmiddel wordt geaccepteerd.