Tegenwoordig koop je een radio bij een drogist, kleding bij een wielrijdersbond, gereedschap bij een kruidenier, wijn bij een dagbladuitgever, snoepgoed bij de apotheek en medicijnen in de supermarkt. Sinds de Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie is opgeheven is de verloedering van de detailhandel enorm toegenomen en zal pas eindigen als alle winkels een warenhuis zijn. Die warenhuizen dreigen vervolgens ten prooi te vallen aan enorme webwinkels. Die verloedering is overigens al langer aan de gang. Winkelcentra met aan de eigen regio gebonden detaillisten bestaan nauwelijks meer. Ze zijn verdrongen door grote winkelketens, die nu op hun beurt in de problemen komen door webwinkels. Prachtige winkelcentra verliezen hun glans door steeds meer leegstand. Waar nog geen leegstand is, vind je vooral eettentjes, nagelstudio’s, kappers en gezondheidswinkels.
De afgelopen tien jaar is het aantal winkelvestigingen volgens het CBS afgenomen met 11 procent. Tegelijkertijd is het aantal Nederlandse webwinkels vervijfvoudigd. Vanaf 2015 verdubbelde het aantal internetaankopen. Als dat zo doorgaat betekent dat niet veel goeds voor de leefbaarheid en gezelligheid van de winkelcentra. De gevolgen voor de ruimtelijke ordening zijn ook dramatisch. Meer webwinkels leiden tot meer distributiecentra met enorme oppervlakten en meer vervoer. Vorig jaar werden negentien van deze centra geopend en dit jaar komen er naar verwachting tweeëntwintig bij. Dit jaar zal ook de grootste webwinkel ter wereld Amazon, met een wereldomzet van bijna een derde van het Nederlandse bruto nationaal product, zijn poorten in Nederland openen. De gevolgen kunnen groot zijn. Amazon is machtig genoeg om lastige concurrenten op te kopen of weg te concurreren. Bovendien zijn de arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden er slecht. Daarnaast wringen steeds meer digitale platforms zich tussen consument en producent
Het valt op dat het bovenstaande weinig aandacht heeft van politici. Zij maken zich wel zorgen dat de toename van digitalisering en marktwerking leidt tot belastingontwijking, maar de noodzakelijke gezamenlijke aanpak vanuit de Europese Unie wil nog niet erg lukken. Nederland loopt daarbij zeker niet voorop. Eigenlijk worden de problemen overgelaten aan gemeenten. De nieuwe omgevingswet die de ruimtelijke ordening nog meer decentraliseert naar gemeenten zal dat versterken. We zien nu al dat gemeenten elkaar beconcurreren met nieuwe outletcentra en vergroten van bestaande winkelcentra naar ‘shopping malls’. Ze zullen ook niet zo gauw de groei van distributiecentra tegengaan. Deze leveren immers meer werkgelegenheid en meer inkomen op. Jaren geleden zagen we al dat gemeenten om aan meer inkomen te komen graag grond aan projectontwikkelaars verkochten om winkelcentra te bouwen. Het branchepatroon daarvan werd grotendeels uit handen gegeven. Het spreekt vanzelf dat gemeenten de toename van webwinkels niet kunnen voorkomen. Ze kunnen wel in bestemmingsplannen meer ruimte bieden aan de plaatselijke middenstand. Bestrijding van de negatieve gevolgen van de toename van webwinkels vraagt landelijk en Europees beleid.
Het lijkt zo eenvoudig. Rekening houdend met de geringe groei van de bevolking en de matige economische groei is redelijk te voorspellen dat de groei van de consumptieve bestedingen gering zal zijn en in sommige regio’s zelfs zal afnemen. Zo voorspelt het Centraal Planbureau dat de reeds matige groei van de private consumptie afneemt van 1,8 procent in de periode 2018-2021 tot 1,2 procent voor de periode 2022-2025. Wet- en regelgeving kunnen voorkomen dat daardoor een concurrentiestrijd ontstaat waarbij de kleine middenstander het loodje legt ten gunste van grote digitale aanbieders. Zal dat gebeuren? Ik vrees van niet. Dat ligt overigens niet alleen aan de politiek, maar ook aan het gedrag van consumenten. Deze klagen terecht over leegstand van winkels en het verdwijnen van gezellige winkelstraten. Maar als het erop aankomt, kiezen ze toch vaak voor de aanbieder van het goedkoopste product.
We zullen er dus rekening mee moeten houden dat de politiek weinig sturing zal geven aan de negatieve gevolgen van de digitalisering in de consumentenmarkt. Toch is niet helemaal uit te sluiten dat, als de kleine Nederlandse ondernemer ernstig te lijden krijgt van buitenlandse webwinkels, VVD en ook VNO-NCW in actie zullen komen.